[EP-108]

Türk Göğüs Hastalıkları ve Verem Savaşı Tarihinde Askeri Sanatoryumların Yeri

¹Gata Haydarpaşa Eğitim Hastanesi Göğüs Hastalıkları Servisi, İstanbul
²Asker Hastanesi, Ağrı
³Gata Haydarpaşa Eğitim Hastanesi Göğüs Hastalıkları Servisi, Mikrobiyoloji Laboratuvarı, İstanbul
⁴Gata Tıp Tarihi ve Deontoloji Anabilim Dalı, Ankara

Türk tıp tarihinde modern anlamda sanatoryum özelliği bulunan 3 askeri hastane vardır:
Çamlıca Askeri Hastanesi: Hastaneyi oluşturan binaların 1870 yılında, devrin padişahı Sultan Abdülaziz’in kuyumcubaşılığını yapan Ermeni usta Köçeoğlu Agop tarafından av köşkü olarak yaptırıldığı bilinmektedir. Daha sonra zamanın meşhur devlet adamlarından Ahmet Celalettin Paşa tarafından satın alınmış, Paşanın Mısır’a gitmesi sonucu da 1900’lü yılların başında Erkan-ı Harb Dairesi (Genel Kurmay Başkanlığı) tarafından gayri resmi sanatoryum olarak kullanılmaya başlanmıştır. Tüberküloz (TB) olan subaylar hava değişimlerinde burada tedavi görmüşlerdir. Bu özelliği ile ülkemizdeki ilk sanatoryum özelliğini taşımaktadır. Hastane, 1920 yılına kadar çalışmış, daha sonra 20 yıl kadar özel mülkiyette kalmıştır. 1939 yılında Milli Savunma Bakanlığı tarafından satın alınarak gerekli hazırlıklardan sonra 1943 yılında “Çamlıca Askeri Sanatoryumu” adıyla resmen açılmıştır. 1986 yılında GATA bünyesine katılan hastane, 2004 yılından itibaren Göğüs Hastalıkları Servisi adıyla yeni binasında tekrar teşkilatlandırılmıştır. Halen Türk Silahlı Kuvvetlerinde’ki TB hastalarının %70’i bu hastanede takip ve tedavi edilmekte olup yılda 300 civarında TB hastasına bakılmaktadır. Kuruluşundan hastane özelliğini yitirmesine kadar Çamlıca’da 25 baştabip görev yapmıştır. Çamlıca Hastanesi, ülkemizdeki bir çok Göğüs Hastalıkları öğretim üyesinin askerliğini yaptığı yer olarak da bilinmektedir. TB tedavisinde streptomisini ülkemizde ilk kullanan yerlerden birisi olan Çamlıca’da kombine tedaviye (Isoniyazid + Streptomisin + PAS) 1952 yılında geçilmiştir. 1944 yılından beri hastanenin tedavi başarı ve ölüm oranları kayıtlıdır.
Maslak Askeri Prevantoryumu: Sultan II. Abdülhamid’in “Maslak Kasrı” adıyla muhtemelen 1860’larda yaptırdığı ve şehzadelik dönemini geçirdiği tarihi bir yapıdır. Padişah bu dönemde TB geçirip bu binada tedavi görmüştür. Cumhuriyete kadar saltanatın değişik üyeleri tarafından kullanılan yapı, sonra “Milli Saraylar İdaresi”nin bünyesine katılmış, 1937 yılında ise görülen lüzum üzerine “Askeri Prevantoryum” haline dönüştürülmüştür. 1938’de hasta kabul etmeye başlayan hastanede, yayma negatif ve durumu iyi olan TB hastaları uzun süreli takip ve tedavi edilmiştir. 1960’a kadar varlığını sürdüren kurum bu tarihte Çamlıca Askeri Hastanesi’ne nakledilmiştir.
Sarayburnu Askeri Verem Hastanesi: Gülhane’nin Sarayburnu’ndaki tarihi binalarında faaliyet göstermiştir. 1930’lara kadar genel hastane özelliğinde iken bu tarihten itibaren sadece TB’li asker hastalara hizmet etmeye başlamıştır. 1960 yılında binaların eskiliği personel yetersizliği ve askeriyedeki verem hastalarının İstanbul’da tek merkezde takip-tedavi edilme gerekliliği nedeniyle, 1960’lı yılların başında Çamlıca Askeri Hastanesi’ne yapılan yeni ve modern binalara nakledilmiştir.

Keywords: Sanatoryum, verem, tıp tarihi, Çamlıca

---

Çamlıca Göğüs Hastanesi 1944-60

Çamlıca Göğüs Hastanesi ilk bina, aynı zamanda ülkemizdeki gayrı resmi ilk sanatoryum özelliği taşıyor

Çamlıca 1950-2004

Çamlıca ikinci nesil binalardan

Çamlıca Kadınlar Köşkü

Maslak Askeri Prevantoryumu 1945

Kasır önünde hastane personeli ve hastalar

Sarayburnu Askeri Hastanesi 1955

Genel görünüş